XX. mendeko Euskararen Corpus estatistikoa
Testuingurua
Honela, bada, industria berria eraiki zen eta industriaren iraultza delakoa burutu 1850 bitarteko 60 urteotan.
d) Iraultzaren hedapena.- Ezberdina izan zen Erresuma Batutik, zeren tanteiu berak ez bait ziren behar izan.
Gainera, gobernu oro gehiago arduratu zen adibidez trenbideak eraikitzen.
Horregatik, herrialde bakoitza ezberdina da Industriaren Iraultza egiten.
Frantzia izan zen Erresuma Batuari lehenengo jarraitu ziona.
Baina itxurazko gelditasun honekin kontrastean beste herrialdeak industriatzen ere asko arduratu zen Frantzia.
Honetan, 1835an hasia zen aduanen batasunak (Zollverein) eta trenbideak lagundurik.
Indust. Iraultza Alemanian 1850-71 urteetan egiten da eta hasieratik nabari da ia Bankuen kartelizazioa.
Ingalaterraren XIX. mendeko industri langileen % ez da Espainian 1960 bitartean iristen.
- Industria indizea asko handitu zen garai honetan.
Adibidez, 100 indizea 1860-an jarriz gero, 1913n indize hau 614 heltzen zen.
Eta 1860an kapitalismoa Ingalaterra eta Frantzian bakarrik aurkitzen zen eta bakarrik 10% lan egiten zuten sektore honetan.
Baina XIX. mendearen bukaeratik, mundu guztian zabaltzen da sistema hau: Austria, Alemania, EE.BB., Japonia eta Italian sartzen da.
Industri I. Hazkundeak ohizko edo tradizional gizartea nahastu eta kezkatu egiten du: landak despopulatzen ditu, hiriak handitzen eta berritzen dira.
Langile independiente edo berjabeak gutxitzen dira.
Langileria handitzen da gizarte eginkorreko 50% iritsiz.
Soldatak handitzen dira, sindikatoen eraginez batez ere.
Emigrazioak deskongestionatzen du Europa (9 milioi ingeles, 4 milioi aleman eta 1,5 milioi eskandinabo).
Munduko merkatalgoa 9 bider hazitzen da.
f) Lehen Gerla Mundiala, eta] 1929ko krisialdia.Lau urteko gerrateak Europa guztia urratu zuen eta deus konpondu ere ez.
Bestalde, 1920 geroztik hasten da autoak serien fabrikatzea eta petrolioaren industria.
Baina nazio bakoitzean guzti honek bere ritmoa eraman zuen.
Kolonial nazioak gelditu egiten dira nahiz gerlan India bezalako nazio batzuek aurreratu.
Ekaitza prestatua zegoen.
Adibidez, krisialdia bera baino lehen hamar milioi langile zeuden gelditurik.
Hala, 1929-ko krisialdiaren ondoren, estatua hasten da ekonomia erregulatzen.
Honek aski ondorio onak ekarri zituen.
Nekazaritzan makineria gehiago sartzeak eta industrietako lanaren arrazionalizapenak langile gutxiago behar izatea ekarri zuen.
Ohart 1928an Alemanian 2.665.000 langile zeudela geldi eta lehenagoko krisietan ez ziren 500.000 baino gehiagora inoiz heldu.
Gainera, 1920an, kapitalismoak bere bizitzako
Estatu Batuetan, Austria eta Alemanian hasi eta geroago Ingalaterra, Frantzia eta beste nazio denetara hedatu zelarik.
Horrela, 1929an, 100 indize jartzen badugu, 1932an indize hau 58 Estatu Batuetan, 53,3 Alemanian 71,6 Frantzian eta 83,5 Ingalaterran.
Urte honetan produzioa hala ere, 1909 hainekoa zen.
Langile geldiak 300 miliotik pasatu ziren.
Alokairu dirua 20% jaitsi zen Alemanian.
Ondorioz, 1929-ko krisiak kapitalismoa aldatzen du.
Hemendik aurrera kapitalismoa estatuaren erabakien menpean egongo da bai
Gobernuen eragina ona izan zela esan behar da: Soldata hobeak, Kreditu publiko merkeak eta obra publiko berriak eginez.
Adibidez,
Kontratapen kolektiboa.
Segurantza sozialak.
Errenta zerga handiagoa.
Balore boltsaren erregulartasuna, kontrol handiagoa diru eta banketxetan.
Estatu presupustoak handitzen dira eta bai gobernuak enplegaturiko jendea ere.
Gainera, 1934an Roosevelt lehendakariak dolarraren 50% desbaliapena agindu zuen, urrearen balioa ontzako 35 dolare altxatzen zuelarik.